Geçtiğimiz aylarda arka arkaya gelen iki düzenleme bir anda RTÜK’ü sektör gündeminin zirvesine taşıdı. Düzenlemelerle RTÜK internet üzerindeki TV/video yayınlarının denetleyicisi haline gelirken çocuklara yönelik kanal ve programlarda onlarca ürünün reklamı yasaklandı, onlarcasının da sınırlandırıldı. Ancak iki düzenlemeyle ilgili yönetmelik eksikliği sektörü de ciddi bir tedirginliği itti… Peki, bu iki kritik düzenleme pazarlama ve reklam sektörünü nasıl etkileyecek? RTÜK hem yayıncıların hem de reklamverenlerin endişelerini nasıl değerlendiriyor? Düzenlemeler yasak mı yağdıracak yoksa kanayan yaralara merhem mi olacak? Biz sorduk Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Üyesi Taha Yücel yanıtladı…
Amacımız reklam pastasını daraltmak değil…
✓ Düzenlemeler insanları korkutmak ya da olumsuz etkilemek için yapılmadı. Belli bir toplumsal beklenti ve hassasiyetle reklamcıların ve yayıncıların çıkarlarının dengelenmesi ve düzenlenmesi için yapıldı. Amacımız hiçbir şekilde reklam pastasını daraltmak ya da yayıncı kuruluşların zarar görmesi değil.
✓ Yapılan düzenlemeler Avrupa Birliği’ne uyum yasaları çerçevesinde Avrupa Birliği Görsel İşitsel Medya Direktifi ve yine Avrupa Konseyi Sınırı Aşan Yayın Sözleşmesi’nde yer alan düzenlemelere uygun olarak yapıldı. Buralarda da düzenleme şöyle özetleniyor: “Genel beslenme diyetlerinde aşırı tüketimi tavsiye edilmeyen gıdaların ticari iletişimine çocuk programlarıyla birlikte veya bu programların içinde yer verilemez…”
✓ Bu hususlar 2011’de kanunumuza eklenmişti. Bu farklı kurumların ve bakanlıkların birlikte çalışarak ele alması gereken bir konuydu. Bizim yönetmeliğimiz de Sağlık Bakanlığı’nın hazırlayacağı listeye atıfta bulunuyordu. Sağlık Bakanlığı yakın zamanda Kırmızı, Turuncu ve Yeşil renkte üç kategoride liste hazırladı.
Çocuk kanallarının aleyhine bir durum oluşturulmamalı
✓ Çocuklara yönelik düzenlemeyi oluştururken Reklam Kurulu’yla da çeşitli toplantılar gerçekleştirdik. Sağlık Bakanlığı tarafından oluşturulan listelerin, henüz sektör tarafından detaylı olarak incelenmediğini düşünüyorum.
✓ Şimdi benim tek endişem şu: Sadece çocuk programları ve çocuk programlarının içeriği hedeflenince çocuk programlarının ve çocuk kanallarının aleyhine bir durum ortaya çıkar mı? Bu önemli bir soru ve yanıtını ancak uygulama sonrasında göreceğiz.
✓ Burada çocuğun tek başına izleyip etkilenme durumunu dikkate almak önemli. Sağlık Bakanlığı da “Çocuk programları dışında bizim çocuk programları içerisinde yasakladığımız reklamlar yayınlanıyorsa -çikolata, kola reklamları gibi- o zaman bu reklamı yayınlayan yayıncı izleyicileri bir bantla uyarmak zorundadır” diyor. Konuyla ilgili olarak da 38 tane akar bant hazırlandı.
Kanallara geçiş için zaman tanındı
✓ Yönetmelik 27 Mart’ta çıktı. Dolayısıyla yönetmelik şu anda yürürlükte. Turuncu listede yer alan ve belli şartları sağladığında reklamı yayınlanabilecek türden ürünler içinse iki yıllık bir hazırlık süreci bulunuyor.
✓ Yeni düzenleme son zamanlarda toplumsal endişeye yol açan “obeziteyle mücadele” için bir önlem. Bazı gelişmiş ülkelerin şu anda en büyük sorunu obezite. Amerika’da Başkanlık düzeyinde Obama’nın eşi bu konunun takipçisiydi. Tabi bizde de buna dair hassasiyetler var. Sayın Emine Erdoğan hanımefendi de düzenlemeyi takdir ettiler ve desteklediler.
Yayıncılar konuyu önemsemeli çünkü cezalar ağır
✓ RTÜK’ün cezaları ağır ve caydırıcıdır. Yeni düzenlemelerle ilgili ihlallerde de cezalar ağır. “Aylık reklam gelirinin en az yüzde 1’i oranında” ceza verilecek ve bu cezaların üst üste gelmesi kurumlar için ağır bir tablo yaratabilir. Bu nedenle yayıncı kuruluşların ve reklamverenlerin el birliğiyle bu konuyu önemsemeleri ve iyi anlamaları gerekiyor.
✓ Genel kanallarda listedeki tüm ürünlerin reklamı tam olarak serbest değil. Kırmızı listedeki ürünlerin çocuk programları dışında da örneğin bir dizi içinde reklamını yayınlıyorlarsa o zaman uyarı bandını kullanmak zorundalar.
✓ Düzenlemede belirtilen ürünler normal programlarda bir uyarı bandıyla yayınlanabiliyor. En kritik konu bu. Çocuk kanalları ve programları yapanlar bunu hemen anladılar ki en çok soru onlardan geldi. Ama genel eğlence kanalları yeterince anlamamış olabilirler…
İnternette oynadığı oyun yüzünden hayatını kaybeden çocuklar var!
✓ İnternetin kesildiğini ve Türkiye’de yasaklandığını bir an düşünelim. Her alanda geri kalırız. Peki, çocuklarımızın durumu ne internetle ilgili? Çocuklarımız da internete fazlaca bağlı kaldıkları için geri kalıyor. Derslerinden, değerlerinden, okulundan… Sağlıklarından da geri kalıyorlar. İntihar eden çocuklar var oyun yüzünden. İnternetin bir de bu yönü var. İnternet bir özgürlük alanıdır. Ama tüm dünyada denetlenen ve düzenlenen bir özgürlük alanıdır. En son Facebook savunmasında Zuckerberg: “Devlet bana çok geniş bir özgürlük alanı bırakmış. Bundan dolayı bir problem olmuş. Benim alanımı kısıtlayın” dedi. “Devlet olarak siz de görevinizi yapın” demiş oldu. Burada ortak bir sorumluluk var.
Yeni düzenleme haksız rekabeti önleyecek
✓ İnternetle ilgili düzenlemenin birkaç yönü var. Türkiye’de bir çeşit yayıncılık faaliyeti gösteren ve platform oluşturan kuruluşlar bulunuyor. Ama faaliyetlerini internet üzerinden yürütüyorlar. Bu tür kuruluşlar abonelerden veya reklamlardan para kazanıyor. Ticari bir faaliyet içindeler ve yayıncı kuruluşlarla rekabet ediyorlar. Ama yayıncı kuruluşların muhatap olduğu düzenlemelere tabi değiller. Yayıncı kuruluşların ödediği vergileri ödemiyorlar.
✓ İnternet yayıncıları denetleme ve düzenleme anlamında sınırlara tabi değiller. Vergi kaçakçılığı, haksız rekabet gibi unsurlar barındırıyorlar. Ve yayıncılık da bu alana kaydığı için eğer bu alanda haksız rekabet olursa bir şekilde yayıncılık sektöründe istihdam oluşturan, vergi ödeyen, düzenlemelere tabi kuruluşlar zarar görmüş, diğer kuruluşların lehine de bir haksız rekabet oluşturmuş olur.
✓ İnternet yayıncılarıyla ilgili pek çok şikayet alıyoruz. Bir televizyon kanalı bir dizi çekiyor. Çektiği dizi televizyonda yayınlanırken argo ifadeleri kapatıyor. Fakat internet versiyonunu yayınlarken, o dizide aynı isim ve logoyla küfür seansı başlıyor ve bir dakika boyunca devam ediyor. Yani bunu hangi amaçla ne için yaparlar bilmiyorum ama sonuç olarak böyle bir yasanın çıkmasına neden oldu. Öyle bir fayda sağladı.
“Sansür ön denetimdir. RTÜK ön denetim yapmaz”
✓ Toplumun büyük bir bölümünü etkilediği ve sansasyonel olduğu için medyada RTÜK hep verdiği cezalarla gündeme geliyor. RTÜK’ün şöyle bir kaderi var: Ceza verse de vermese de eleştirilir. Bizim eleştirilmeyle ilgili bir kaderimiz var ve biz buna razıyız. Sonuç olarak devletin verdiği görev bu. Ancak imajımızın daha doğru anlaşılması için daha çok çaba göstermemiz lazım.
✓ RTÜK sadece ceza veren bir kurum değil. Biz frekans planlaması ve lisans düzenlemeleri de yapıyoruz. Örneğin “Reklamlardaki ses düzenlemesi yayının diğer unsurlarından daha yüksek ve farklı olamaz” diye bir düzenleme gerçekleştirdik. Avrupa da bunu bizden örnek alıp uyguladı. Türkiye bazı konularda Avrupa’ya da öncülük yapıyor.
✓ Sansür denilen şey de çok anlaşılmamış. Sansür ön denetimdir. RTÜK’te ön denetim yok. Biz bir şeyi yayınlamadan önce denetlemiyoruz, yayınlandıktan sonra denetliyoruz. Yani istediklerini yayınlamakta özgürler ama herhangi bir ihlal varsa sonunda ceza vermekte de biz özgürüz.
✓ RTÜK’ün çok bilinmeyen görevleri arasında birinci görevi ifade özgürlüğünü, çok sesliliği, rekabet ortamının güvenliğini haber alma özgürlüğünü sağlamak. RTÜK olarak bunu bizim de içselleştirmemiz lazım.
İnternet artık büyük bir televizyon
✓ İnternetle ilgili yönetmelik için 6 aylık bir süre var. Kanun BTK ile RTÜK arasında bir çalışma öngörüyor. Müşterek bir yönetmelik hazırlanacak. RTÜK ve BTK’nın görevleri var. Bir de yargının… Tabii mahkemelere de hızlıca karar vermeyle ilgili bir düzenleme gelmiş oldu. Nihayetinde bu internetin tamamıyla ilgili bir düzenleme değil. Zaten internetin tamamıyla ilgili düzenleme BTK’da var.
✓ İnternet dediğimiz trafik yüzde 80 videodan oluşuyor. İnternet aslında bir nevi büyük bir televizyon… Geçmiş zamanlarda BTK ve RTÜK’ün birleştirilmesi tartışıldı. Ama RTÜK anayasal bir kurum. BTK Anayasa’da yer almıyor. Yapılacak müşterek bir düzenleme Anayasa’yı değiştireceği için Anayasa düzenlemeleri çerçevesinde öncelikli olarak ele alınmadı. Siyasi irade şu anda böyle bir öncelik tanımlamadı, acil ihtiyaç görmedi. Ama ileride olmayacağı manasına gelmez bu.
Türkiye format üretmeli
✓ Türk halkı dizi izlemeyi çok seviyor. Ben hayretle takip ediyorum. Şahsen ben uzun dizilerden sıkılıyorum. Bana çok durağan, yavaş ve sıkıcı geliyor. Ama vatandaşımız bunlara alıştı. Yayıncılar da bu işi fena yönetmiyor. Yani yayıncılar uzun dizi nasıl izlettirilir onu da öğrendiler. Ancak Türkiye olarak format üretmemiz gerekiyor.
✓ Geleneksel yayıncılık ileride sadece canlı haber ve canlı spor müsabakalarında kullanılacak. Çünkü aynı anda milyonlarca kişiye hitap etmenin en iyi yöntemi konvansiyonel yayıncılık. Gönderdiğiniz veriyi on milyon kişi izlese de size bir yükü yok ama internet ortamından milyonlarca kişiye aynı anda bir görüntü izletmeye kalkarsanız en hızlı internet bile kitleniyor.
✓ Yeni teknolojilerle yayıncıların baş etmesinin tek bir kuralı var. O da içerik üretmek. Eskiden geleneksel yayıncılıkta yayın akışını düzenleyerek ve başkalarının ürettiği içerikleri bir araya getirip yayın akışı yaparak insanlara izlettirebiliyordunuz ve para kazanabiliyordunuz. Ama yeni dönemde içerik üretenler ayakta kalacak.
Hangi ürünlerin reklamı yasaklandı?
Kırmızı Kategori:
Reklamına izin verilmeyecek gıda ve içecekler
– Çikolata ve şekerler, gofretler, enerji barları, tatlı soslar ve tatlılar,
– Kekler, tatlı bisküviler, meyveli paylar, çikolata kaplı bisküviler, kek karışımları,
– Cipsler, gevrek çerezler,
– Meyve suları,
– Enerji içecekleri,
– Alkolsüz şekerli ya da tatlandırıcılı tüm içecekler,
– Yenilebilir buzlar…
Turuncu Kategori:
Reklamına belirtilen kriterlere uyması halinde izin verilecek gıda ve içecekler
Tuzlu/baharatlı atıştırmalıklar,
– Sütlü içecekler,
– Kahvaltılık gevrekler,
– Yoğurtlar, ekşi süt, kefir, krema, diğer benzer besinler,
– Peynir,
– Tüketime hazır ve kolay hazırlanan gıdalar ve kompozit yemekler,
– Tereyağ, diğer katı yağlar ve sıvı yağlar,
– Ekmek ve ekmek ürünleri,
– Taze ya da kurutulmuş makarna, pirinç ve tahıllar,
– İşlem görmüş et, tavuk ve balık gibi ürünler,
– İşlem görmüş meyve ve sebzeler,
– Soslar, dip soslar ve salata sosları…
YEŞİL Kategori:
Reklamına izin verilecek gıda ve içecekler
– Taze ve dondurulmuş et, tavuk, balık gibi ürünler,
– Taze ya da dondurulmuş sebze, meyve ve bakliyat,
– Sütlü içecekler,
– Sade yoğurtlar, ayran…
