Tabuların gölgesinde büyüyen pazar: Menstrüel ürünler

Regl hâlâ dünya genelinde konuşulması zor bir tabu olarak varlığını sürdürürken, kadınların hijyen ve konfor ihtiyaçlarını karşılayan ürünler de bu tabunun gölgesinde giderek çeşitleniyor. Hijyenik pedlerden tamponlara, menstrüel kaplardan regl külotlarına ve yıkanabilir pedlere uzanan seçenekler, yalnızca hijyen sağlamakla kalmıyor; konfor, sağlık ve sürdürülebilirliği bir arada sunarak kadınların regl deneyimini dönüştürüyor. Bu gelişim, pazarı büyütürken, markalara da toplumsal tabuları yıkma ve tüketiciyle bağ kurma fırsatı sunuyor. Peki, kadınlar tercihlerini hangi kriterlere göre belirliyor ve markalar, değişen tüketici ihtiyaçlarına nasıl yanıt veriyor?

Pek çoğumuz regl ile ilk tanıştı­ğında, aklımıza gelen tek ürün genellikle hijyenik ped olurdu. Zamanla, tampon kavramı da gündemimize girdi ve bugün artık menstrüel kaplar, regl külotları ve yıka­nabilir pedler gibi daha modern, sürdürüle­bilir ve yaşam tarzına uyumlu seçenekler ha­yatımızda yer alıyor. Bu gelişim, sadece ürün çeşitliliğini artırmakla kalmıyor; kadınların regl dönemi deneyimini daha konforlu, güven­li ve çevre dostu bir hâle getiren farkındalığın da yükselmesine yol açıyor, markalara ise ye­nilikçi pazarlama stratejileri geliştirme ve tü­ketici bağlılığı oluşturma fırsatını tanıyor.

Menstrüel ürün pazarı hızla büyüyor

Küresel pazar büyüklüğü 2023 yılında 23,31 milyar ABD doları olarak kaydedildi ve 2031 yılına kadar 36,92 milyar dolara ulaşacağı ön­görülüyor. 2024–2031 döneminde ise paza­rın yüzde 6,12’lik bileşik yıllık büyüme oranı (CAGR) ile genişlemesi bekleniyor. Paza­rın en büyük segmentini hijyenik pedler oluş­turuyor. Toplam cironun yüzde 63,8’lik payını alan bu kategori tüketicilerin ilk tercihi olmaya devam ediyor.

Regl ürünleri pazarı büyürken, ürün çeşitliliği de gelenekselden sürdürülebilir alternatiflere doğru çeşitleniyor. Her ürün, kullanıcıların farklı beklentilerine, yaşam tarzlarına ve çev­resel hassasiyetlerine hitap eden kendine özgü avantaj ve dezavantajlara sahip…

Tek kullanımlık pedler, regl deneyimine baş­layanlar için en yaygın tercih edilen ürünler arasında yer alıyor. Kullanımı basit ve koru­ması yüksek olan pedler, yeni başlayanlar için güvenli bir seçenek sunuyor. Ancak çevresel maliyeti yüksek… Bir paket ped, ortalama beş adet poşetle eşdeğer miktarda plastik içeriyor.

Tamponlar, bir diğer yaygın alternatif olarak öne çıkıyor. Pratik kullanım avantajı sağlasa da uzun süreli kullanımda Toksik Şok Sendro­mu riski bulunuyor ve çevre dostu sayılmıyor. Günlük yaklaşık 2,5 milyon tamponun çöp ye­rine tuvalete atıldığı da dikkat çeken bir veri…

Menstrüel kaplar ise son yılların yükselen trendi olarak öne çıkıyor. Tıbbi sınıf silikon­dan üretilen esnek kaplar, kanı biriktiriyor ve 12 saate kadar yerinde kalabiliyor. Tamponla­ra göre üç kat daha fazla kan tutabilen mens­trüel kaplar, uzun yıllar kullanılabiliyor ve ekonomik avantaj sağlıyor.

Regl külotları, kanı emen katmanlarıyla nor­mal külot gibi giyiliyor, yıkanabiliyor ve tekrar kullanılabiliyor. Az kanamalı günler için ideal olan bu ürünler, çevre dostu ve 2-3 yıl boyunca kullanılabilen uzun ömürlü bir çözüm sunu­yor.

Yıkanabilir pedler ise tek kullanımlık pedler­le benzer işlevi görürken pamuk veya bambu gibi doğal malzemelerden üretiliyor. Plastik içermediği için çevre dostu olan bu ürünler, uzun vadede maliyet avantajı da sağlıyor. De­zavantajı ise her kullanımdan sonra yıkanması gerekliliği.

Kadınların menstrüel ürün tercihleri

2023’te ABD’de yayımlanan “Apple Kadın Sağlığı Çalışması”na göre en yaygın kullanılan ürünler; normal tamponlar, hijyenik pedler, günlük pedler ve süper emici tamponlar ola­rak sıralanıyor. Katılımcıların daha küçük bir kısmı ise menstrüel kap ve regl külodu gibi al­ternatif ürünlere yöneliyor. Geleneksel ürün­ler hala en popüler seçenekler olsa da özellikle gençler, yeni seçenekleri denemeye daha açık görünüyor.

Çalışmaya göre katılımcıların:

• Yüzde 47’si normal tampon,
• Yüzde 46’sı hijyenik ped,
• Yüzde 43’ü günlük ped,
• Yüzde 33’ü ise süper emici tampon kullanıyor.

Yaş gruplarına göre kullanım farklılaşıyor. 18-19 yaş grubundaki gençlerin ya­rısından fazlası (yüzde 56) ped kullanıyor. 20-29 yaş aralığında tampon (yüz­de 51) pedin (yüzde 46) önüne geçiyor. 30-39 yaş grubunda tampon kullanım oranı yüzde 48’e çıkıyor. 40-49 yaş itibarıyla ped kullanımı tekrar tamponun önüne geçiyor (yüzde 46 ped – yüzde 43 tampon). 50 yaş ve üzeri katılımcılarda tampon kullanımı yüzde 30’a düşerken, ped kullanımı yüzde 44 seviyesinde seyrediyor.

Konuşmamız Gerek Derneği’nin Marketing Türkiye ile paylaştığı 2022 tarihli “Türki­ye’de Regl Yoksulluğu Araştırması”na göre Türkiye’de katılımcıların yüzde 90,9’u hij­yenik ped kullanıyor; yüzde 20’si tampon, yüzde 13’ü tuvalet kağıdı, yüzde 5,1’i mens­trüel kap, yüzde 2,2’si regl külodu, yüzde 1,6’sı bez parçası, yüzde 1,3’ü yıkanabilir ped kullanıyor. Menstrüel disk ve diğer ürünler ise çok düşük oranlarda tercih ediliyor. Yaş kırılımına bakıldığında hijyenik ped kullanı­mının yaşla birlikte azaldığı, tampon kulla­nımının ise arttığı; menstrüel kap kullanı­mının 25-35 yaş aralığında, regl külotunun ise 45 yaş ve üzerinde daha yaygın olduğu görülüyor.

“Regl yoksulluğu” gerçeği

Dünya genelinde regl yoksulluğu hala ciddi bir sorun. Birleşmiş Milletler Nü­fus Fonu (UNFPA) verilerine göre yaklaşık 500 milyon kadın ve kız çocuğu, regl döneminde ihtiyaç duyduğu hijyenik ürünlere erişemiyor. PLAN Inter­national’ın 2017 araştırması, Birleşik Krallık’ta 14-21 yaş arasındaki her 10 regl olan kişiden birinin menstrüel ürünleri karşılayacak maddi güce sahip olmadığını ortaya koyuyor. UNESCO verileri ise Sahra Altı Afrika’da her 10 kız çocuğundan birinin menstrüel ürün veya temiz ve güvenli tuvalet eksikliği nedeniyle okula düzenli devam edemediğini gösteriyor.

Türkiye’de regl ve menstrüel ürünler, 2000’li yılların başında televizyon reklamları aracılığıyla görünür hâle geldi. Ancak günümüzde hala birçok rek­lamda regl sıvısı mavi renk ile temsil ediliyor. Regl izni ise ilk olarak 2004’te, yalnızca “ağır ve tehlikeli işler” kapsamın­da çalışan kadınlara 5 gün olarak tanındı; yönetmeliğin 2013’te kaldırılmasının ar­dından son yıllarda sendikaların çabala­rıyla regl izni toplu iş sözleşmelerine yeni­den eklenmeye başlandı. Regl yoksulluğu ve regl tabusu üzerine yaptığı haberlerle tanınan gazeteci Evrim Kepenek’in Mar­keting Türkiye’ye aktardığı verilere göre, regl tabusu; regl olan bireylerin ihtiyaçla­rını dile getirmeleri, yardım istemeleri ve eksikliklerini ifade etmeleri önünde doğ­rudan bir engel oluşturuyor.

Markalar, kadınları tabuları yıkmaya teşvik ediyor

Regl konusundaki farkındalığı artırmak ve tabulara meydan okumak için küresel markalar da adımlar atıyor. Dünyanın en büyük renk kataloğu Pantone, kadınların regl dönemleri nedeniyle ayrımcılık gör­mesine dikkat çekmek amacıyla yeni bir kampanya başlattı. Kampanya kap­samında kataloğa “Regl Kırmızısı” adıyla yeni bir renk eklendi.

Daha çok reklam ve kamu spotuna ihtiyaç var

✓ “Regl yoksulluğu”, regl olan bireylerin hijyenik ped, tampon gibi ürünlere ya da güvenli hijyen koşullarına erişememesi anlamına geliyor. Bu durum yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel bir sorun olarak karşımızda duruyor. Regl olan bireylerin ihtiyaçları hem kamusal hem de kurumsal düzeyde yeterince önceliklendirilmiyor. Eğitim kurumlarında regl hakkında bilgi verilmemesi, bu tabunun kuşaktan kuşağa aktarılmasına neden oluyor…

✓ Regl yoksulluğu yalnızca ekonomik bir mesele değil, altyapı, mahremiyet ve bilgi eksikliğiyle de ilişkili. Özellikle afet bölgelerinde ve geçici barınma alanlarında temiz su, güvenli tuvalet ve çöp kutusu eksikliği, regl hijyenini ciddi bir sorun haline getiriyor. Derin Yoksulluk Ağı’nın verileri maddi destek olmadan hijyenik pede ulaşmanın güç olduğunu ortaya koyuyor. Türkiye’de uzun süre ped ve tamponlara yüksek oranda KDV uygulanması erişimi daha da zorlaştırmıştı, her ne kadar 2022 yılında bu oran yüzde 18’den yüzde 8’e düşürülse de enflasyon nedeniyle bu indirim maalesef tüketiciye doğrudan yansımadı.

✓ Toplumda regl hâlen “gizlenmesi gereken”, “utanç verici” bir süreç olarak görülüyor. Ayrıca, toplumsal söylemde regl kanı, kokusu, leke bırakma riski gibi unsurlar “kir” veya “pislik” algısıyla ilişkilendirilerek, regl süreci olumsuz bir biçimde damgalanıyor. Bu tabular, kadınların menstrüel ürünlere erişimini çok yönlü şekilde etkiliyor. Öncelikle, utanç ve gizleme ihtiyacı nedeniyle bireyler ihtiyaçlarını dile getirmekte çekiniyor örneğin okulda, işyerinde “pede ihtiyacım var” demek ya da kamu kurumlarında talepte bulunmak için yeterli özgüveni bulamıyorlar.

✓ Tabu ve damgalama yalnızca toplumsal bir psikoloji meselesi değil regl yoksulluğunu derinleştiren yapı taşlarından biri. Tabunun kırılması, reglnin konuşulabilir hale gelmesi; medyanın, eğitim sisteminin, sağlık politikalarının bu konuyu görünür kılması; regl hakkının bir insan hakkı olarak kabul edilmesi ve kamu/özel alanda regl dostu düzenlemelerin yaygınlaştırılması, erişim eşitsizliklerini azaltmak açısından kritik.

Markalar, regli sosyal sorumluluk alanı olarak görmeli

✓ En yaygın tabu, reglin ayıp ya da kirli bir şey olduğu inancı. Bu, sadece utanç hissi yaratmıyor; aynı zamanda eğitimi, sağlığı ve toplumsal katılımı da kısıtlıyor. Türkiye’de hala birçok genç, bu konuda konuşmaktan çekiniyor. Regl kelimesini telaffuz edememek, ihtiyacı da saklıyor. Okulda veya işte devamsızlık kişisel sorun olarak geçiştiriliyor; sistem regl olana arkasını dönüyor. Regl olmanın normal ve sağlıklı olduğunu pekiştirmek bizim için en temel dönüşüm alanı.

✓ Dezavantajlı gruplarda engeller katmanlı. Regl ürünleri çoğu zaman öncelikli ihtiyaç listesine girmiyor. Sahada çalıştığımız birçok bölgede, ped almak yerine bez, gazete kağıdı, tuvalet kağıdı veya eski kumaş parçaları kullanan kadınlarla karşılaşıyoruz. Bu da enfeksiyon riskini artırıyor ve sağlık hakkını doğrudan etkiliyor. Üstelik hijyenik ve güvenli tuvaletlerin eksikliği önemli bir engel. Regl ürünlerine ücretsiz erişim ve güvenli altyapı, temel bir insan hakkı olarak görülmeli. Dezavantajlı gruplarda engeller katmanlı. Regl ürünleri çoğu zaman öncelikli ihtiyaç listesine girmiyor. Sahada çalıştığımız birçok bölgede, ped ve tampon yerine bez, gazete kağıdı, tuvalet kağıdı veya eski kumaş parçaları kullanan kadınlarla karşılaşıyoruz. Bu da enfeksiyon riskini artırıyor ve sağlık hakkını doğrudan etkiliyor. Üstelik hijyenik ve güvenli tuvaletlerin eksikliği önemli bir engel. Regl ürünlerine ücretsiz erişim ve güvenli altyapı, temel bir insan hakkı olarak görülmeli.

✓ Medya ve markaların etkisi kritik. Regl ürünlerinin görünür olması, utanç değil hak perspektifiyle ele alınması büyük fark yaratıyor. Son yıllarda kullanılan dil değişmeye başladı; daha gerçek ve kapsayıcı. Reklamlarda kırmızı rengin kullanılmaya başlanması ve regl kelimesinin açıkça telaffuz edilmesi bile toplumsal dönüşüm açısından büyük bir adım. Markalar, regli yalnızca pazarlama fırsatı olarak değil, sosyal bir sorumluluk alanı olarak görmeli. Sivil toplumla birlikte çalışarak menstrüel adalet mücadelesinde kalıcı fark yaratabilirler.