Rekabet Kurumu şirket çalışanlarını diskalifiye edebilir mi?

Rekabet Kurumu dendiğinde akla Kanun’u ihlal eden teşebbüsler hakkında hükmedilen idari para cezaları gelir. Hâlbuki rekabet otoritelerinin cezalandırmadan çok daha önemli bir işlevi mevcuttur; rekabet ihlalini ortadan kaldırmaya, böylece piyasada rekabeti tesis etmeye dönük tedbirler almak…

Söz konusu tedbirler kabaca davranışsal ve yapısal olarak iki gruba ayrılır. Davranışsal tedbir, şirketlerin iş modelleri ya da faaliyetlerine yönelik iken, yapısal tedbir sahiplik ya da kontrole ilişkindir.

Peki, Rekabet Kurumu, rekabetin tesisine yönelik olarak şirket çalışanlarını diskalifiyesine yol açabilecek tedbirler alabilir mi?

ABD rekabet otoritesi FTC, Mayıs 2024’de petrol şirketi Exxon’un, rakibi Pioneer’ı devralmasına koşullu izin verdi. Koşul şuydu; Pioneer’ın CEO’su Scott D. Sheffield, işlem sonrasında Exxon’da herhangi bir görev alamayacaktı. Söz konusu koşulun gerekçesi, Sheffield’ın ABD’li petrol üreticileriyle, OPEC üyeleriyle ve dünyanın diğer önemli petrol üreticileriyle (OPEC+) anlaşarak üretim kısıtlaması hedefleyen geniş bir karteli organize etmesine yönelik soruşturmaydı. Karar, o tarihlerde iki FTC üyesinin karşı oyuna rağmen alınmıştı. 

FTC’nin bu kararına karşı Sheffield resmi bir açıklama yaptı ve özetle FTC’nin ABD ve dünya petrol piyasasının dinamiklerini anlamadığı, Covid-19 salgınıyla tetiklenen ve 2020 yılında OPEC ve Rusya’nın yıkıcı fiyat politikaları sonucunda 37 dolar seviyelerine gerileyen petrol fiyatlarının ABD enerji arzı ve güvenliğini tehdit ettiği, kendisinin, sektörün duayeni olarak bu tehlikeyi bertaraf etmeye yönelik tutum sergilediğini duyurdu.

FTC yönetimiyle birlikte karar da değişti

Aradan 14 ay geçti, FTC yönetimi değişti. Exxon Kararı’na karşı oy kullanan üyelerden biri FTC Başkanı olarak atandı, Sheffield’ın itirazı üzerine karar tekrar değerlendirmeye alındı ve iptal edildi. Sheffield’a Exxon’da görev alabilmenin önü açıldı.

Pioneer-Exxon işleminin orijinalliği şurada, rekabet otoriteleri bir devralma işlemini, işlem sonucunda rekabetin önemli ölçüde azalıp azalmaması bakımından değerlendirir, Exxon’un Pioneer’ı devralması sonucunda rekabetin önemli ölçüde azalması riski bulunmamasına karşın Sheffield’ın Exxon’da görev almaması koşulu getirmişti (eski) FTC! Yeni FTC Yönetimi bu nedenle önceki kararı hükümsüz kıldı zaten.

Kanımca FTC’nin yetkisini bir hayli zorladığı koşullu izin kararı, şirket yöneticileri ve çalışanları nazarında ciddi endişeler yarattı. Neyse ki mevcut FTC Yönetimi tutum değiştirdi.

Mamafih, bir birleşme/devralma işleminde, şayet işlem sonucunda rekabet önemli ölçüde kısıtlanıyorsa yönetici/çalışanlara yönelik diskalifiye ya da sınırlandırma kararı alınması ya da bu neviden taahhütler istenmesi mümkündür.

Koç Ailesi kendi şirketinin yönetim kuruluna neden giremiyor?

Örneğin ülkemizde, kısa zaman önce neticelenen TOFAŞ-Stellantis devralma işlemi kapsamında, işlemin kapanışından itibaren; FORD OTOSAN’ın yönetim kurulunda Koç Ailesi mensuplarından herhangi biri olduğu sürece, TOFAŞ’ın yönetim kurulunun, Koç Ailesi mensuplarından herhangi birini içermeyecek şekilde teşekkül ettirilmesi taahhüdü Rekabet Kurulu tarafından kabul edilmişti.

Nitekim işleme ilişkin Gerekçeli Karar’da; anılan taahhüdün taraflar arasında ortak bir anlayışa sahip olma güdüsünü sınırlandıracağı, bu bakımdan uygun ve yeterli olduğu ifade edilmiştir.

Birleşme ve devralma işlemleri bakımından durum böyle. Yinelersem, rekabeti önemli ölçüde azaltacak bir birleşme/devralma işlemi bakımından rekabet otoritesi yöneticilerin diskalifiyesi ya da kısıtlanması koşulunu getirebilir.

Peki, rekabet ihlallerinde böyle bir tedbir mümkün müdür?
Ülkemiz mevzuatı dairesinde teknik detaylarda boğulmadan izah etmeye çalışayım:
Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 9. maddesi “İhlale Son Verme” başlığını taşır. Madde hükmü, özetle, Rekabet Kurumu’na, rekabet ihlali tespit etmesi halinde yerine getirilmesi ya da kaçınılması gereken davranışları bildirme yükümlülüğü getiriyor. Altını çizeyim, bu konuda Kurum yükümlü, tasarruf sahibi değil.

Davranışsal tedbir sonuç vermezse yapısal tedbir alınır!

Davranışsal tedbirin sonuç vermediği Kurul kararıyla tespit olunursa, teşebbüslerin belirli faaliyetlerini yahut ortaklık paylarını ya da mal varlıklarını devretmeleri şeklindeki yapısal tedbir getiriliyor.

Söz konusu madde hükmünde yapısal tedbir türleri açıkça sayılmış; belli faaliyetler; ortaklık payları ya da mal varlıklarının devri… Mamafih madde hükmünde davranışsal tedbirlere ilişkin bir tanımlama ya da sınırlama olmadığı gibi Rekabet Kurumu tarafından çıkarılan, davranışsal tedbirlerin içeriği ve sınırlarını ortaya koyan herhangi bir ikincil düzenleme mevcut değil.

Birleşme/Devralma İşlemlerinde Rekabet Kurumunca Kabul Edilebilir Çözümlere İlişkin Kılavuz’da davranışsal çözüm, tarafların gelecekteki pazar davranışları ile ilişkilendiriliyor. Yönetici ya da çalışanlara ilişkin diskalifiye veya sınırlamaların bu kapsamda sayılıp sayılamayacağı izaha muhtaç.

Şahsen, Rekabet Kurulu’nun istisnai hallerde yönetici veya çalışanlara yönelik kısıtlamaları davranışsal tedbir kapsamında değerlendireceğini tahmin ediyorum.

Örneğin son dönemde Rekabet Kurumu, Meta-Threads, Sahibinden-Otobid ve Kariyernet-İşin Olsun gibi çevrimiçi platformların veri birleştirme davranışları hakkında soruşturmalar başlattı, bazılarını karara bağladı.

Söz konusu soruşturmalar neticesinde, veri ayrılmasını temin etmek üzere, bir platform yöneticisi ya da çalışanının, diğer platformda görev almasına ilişkin kısıtlama getirilmesi ihtimal dâhilindedir.
Diğer yandan, herhangi bir rekabet ihlali sürecinde ilgili şirketin yönetiminde yer alan ya da çalışan konumunda bulunan kişilerin görevden uzaklaştırılması şeklinde bir kısıtlama getirilmesini olası görmüyorum.        

Bülent Gökdemir hakkında…

1973 yılında Ankara’da dünyaya geldi. Hacettepe Üniversitesi İİBF İktisat Bölümünde lisans ve yüksek lisans eğitimini tamamladı. Dundee Üniversitesinde uluslararası hukuk alanında yüksek lisans yaptı. Hacettepe Üniversitesi İİBF Maliye Bölümünde doktorasını tamamladı. 1999 yılında uzman yardımcısı olarak göreve başladığı Rekabet Kurumu’ndan 2025 yılında Başuzman kadrosundan emekli oldu. Bu süre içinde geçici görevlendirmeler ile TBMM ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programında danışman ve proje yöneticisi olarak görev yaptı, ODTÜ İİBF İktisat Bölümünde yarı zamanlı öğretim görevlisi sıfatıyla dersler verdi. Rekabet Kurumu’ndan 2025 yılında Başuzman olarak emekli olan Dr. Bülent Gökdemir kurucusu olduğu VALİS Danışmanlık şirketinde kariyerine devam ediyor.

Teşebbüsler Rekabet Kurumu’na taahhüt verirken, bin düşünüp bir adım atmalı

MAGA (Google, Amazon, Microsoft ve Meta) ve diğer dev teknoloji şirketleri niçin bölünemez?