AI döneminde güç, cevapta değil sorgulamada

Önceki yazılarımızda AI çağında liderliğin problem çözmekten doğru problemi tasarlamaya evrildiğini (Bölüm 1) ve bu süreçte gereken 5 yeni davranışı (Bölüm 2) ele almıştık. Şimdi ise tüm bu yetkinliklerin merkezinde yer alan kritik beceriye odaklanıyoruz: Soru Tasarımı.

Bilgi bombardımanı altında cevapların ucuzladığı bu dönemde, liderleri farklı kılacak olan şey doğru soruyu sorabilme becerisidir. Artık liderlik, cevapları bilmekten çok, en değerli soruları tasarlayabilme sanatıdır. Harvard Business Review’un da belirttiği gibi, soru sormak; öğrenmeyi, inovasyonu ve güveni ateşleyen benzersiz bir araçtır. Albert Einstein’ın dediği gibi, “Önemli olan sorgulamayı bırakmamaktır.”

Soru sormak değil, soru tasarlamak

AI çağında liderlik, içgüdüsel soru sormanın ötesine geçerek, stratejik bir zihinle soru tasarlamayı gerektirir. Soru tasarımı; amacı net, bağlamı anlaşılmış, varsayımları yıkan ve bizi keşfedilmemiş olasılıklara götüren soruları bilinçli bir şekilde yapılandırmaktır. Bu, sadece bilgi almak değil, düşünceyi kışkırtmak, yeni perspektifler açmak ve AI’dan en yüksek değeri elde etmek için stratejik bir eylemdir. John Maxwell’in ifadesiyle, “İyi liderler, başkalarına daha fazla hayal kurmaları, düşünmeleri, öğrenmeleri, yapmaları ve olmaları için ilham veren harika sorular sorarlar.” Bu, ilk yazıda bahsettiğimiz “problem tasarlama”nın en somut uygulama alanıdır.

AI ile yeniden şekillenen soru-veri-karar döngüsü

AI, geleneksel Soru-Veri-Karar döngüsünü kökten değiştirir. Artık sadece “Ne oldu?” değil, “Ne olabilir?”, “Neden?”, “Farklı ne yapabiliriz?” gibi daha derin soruları analiz edebiliriz. İyi tasarlanmış bir soru, AI’nın doğru verilere odaklanmasını sağlar ve sunulan öngörüleri değerlendirip stratejik kararlar almamıza yardımcı olur. Analitik, keşifsel veya varsayımsal sorular sormak, AI ile etkileşimimizin kalitesini doğrudan belirler.

AI ile soruları test etmek ve “soru patlaması”

AI araçlarını bir “soru kum havuzu” olarak kullanarak soru tasarlama gücünü deneyimleyin. Kötü tasarlanmış, genel bir soru (“Rakip neden başarılı?”) yerine, spesifik ve farklı açılardan yaklaşan sorular sorun:

• “Rakibin son 6 aydaki pazarlama kampanyalarının müşteri duyarlılığı üzerindeki etkisi ne oldu? Hangi mesajlar öne çıkıyor?”
• “Rakibin müşteri hizmetlerindeki hangi unsurlar, bizimkilere kıyasla daha yüksek memnuniyet yaratıyor olabilir?”

Bu tür sorular, AI’dan daha derin ve eyleme geçirilebilir içgörüler sağlar. MIT Sloan’dan Hal Gregersen’in “soru patlaması” (question burst) tekniği de burada değerlidir: Kısa sürede, cevap vermeden sadece soru sorarak yeni bakış açıları kazanmak.

Pratik öneri: “Keskin soru filtresi” egzersizi

Soru tasarlama kaslarınızı geliştirmek için “Keskin Soru Filtresi” egzersizini deneyin. Önemli bir karar öncesi ana sorunuzu şu 5 filtreden geçirin:

1. Netlik: Sorum yeterince açık ve spesifik mi?
2. Amaç: Bu soruyu sormaktaki asıl amacım ne?
3. Bağlam: Sorum, mevcut durumu ve hedefleri yansıtıyor mu?
4. Derinlik: Sorum yüzeyde mi kalıyor, kök nedenlere iniyor mu?
5. Eylem: Cevabı, beni/ekibimi bilinçli bir eyleme yönlendirir mi?

Sorunuzu bu filtrelere göre yeniden şekillendirmek, kalitesini ve AI’dan alacağınız yanıtların değerini artıracaktır.

Fark yaratan liderlik soruları

Deneyimler, statükoyu sorgulayan, varsayımları yıkan soruların fark yarattığını gösteriyor. İşte bazı örnekler:

CEO: “İşimizi bugün sıfırdan kursaydık, neyi farklı yapardık?” / “Sektördeki hangi ‘kabul görmüş gerçekler’ sorgulanmaya muhtaç?”

Pazarlama Lideri: “Müşterilerimizin bize söylemediği ama davranışlarıyla gösterdiği en önemli içgörü nedir?” / “Bütçemiz yarıya inseydi, mutlaka yapmaya devam edeceğimiz tek şey ne olurdu?”

CTO: “Bu teknoloji, iş modelimizi temelden nasıl değiştirebilir?” / “Hangi veriye şu an sahip değiliz ama sahip olsak karar kalitemizi radikal şekilde artırır?”

Bu tür sorular düşünmeyi tetikler ve organizasyonu ileri taşır.

Son söz: Sorularınız geleceğinizi şekillendirir

AI çağında liderlik, doğru soruları tasarlama sanatıdır. Bilgi okyanusunda yolunuzu bulmak ve organizasyonunuzu geleceğe taşımak için en güçlü aracınız, iyi tasarlanmış sorulardır. Ancak unutmayın, AI yanıtları eleştirel düşünme süzgecinden geçirilmeli, sorgulanmalı ve kendi muhakemenizle birleştirilmelidir. Sorduğunuz sorular sadece cevapları değil, yaratacağınız geleceği de belirler.

Peki, sizin ajandanızdaki en kritik, henüz doğru formüle edemediğiniz o soru ne?

Bir sonraki yazımızda, AI ile düşünürken hız tuzağına düşmeden nasıl netlik kazanabileceğimizi ve neden “Hızdan Önce Netlik Gelir” ilkesinin kritik olduğunu ele alacağız.

Türkiye, dünyada en uzun çalışma saatlerine sahip ikinci ülke oldu